جنگ جمل یا نبرد جمل در جمادی‌الاولی یا جمادی الثانی سال ۳۶ هجری قمری بین عایشه، طلحه و زبیر از یک سو و علی، خلیفه وقت، از سوی دیگر رخ داد. این نبرد، نخستین جنگ میان مسلمانان است. از آن رو که در این جنگ، عایشه در مرکز میدان جنگ و بر روی شتری به‌نام عسکر سوار بود، آن را «جنگ جمل» (شتر نر) نامیده‌اند.

در ابتدای خلافت علی بن ابی طالب، طلحه و زبیر در مدینه با وی بیعت نمودند، اما چهار ماه بعد بیعت خود را شکستند و راهی مکه شدند؛ و در آنجا به عایشه، همسر محمد پیامبر اسلام، که از دشمنان علی بود پیوستند و مردم را به خونخواهی عثمان برانگیختند و با حدود سه هزار نفر به سوی بصره حرکت کردند. در بصره سپاه عایشه به بیت المال حمله کردند و محافظان بیت المال را کشتند. همچنین عثمان بن حنیف، والی منصوب علی، را مجبور کردند که قصر حکومتی را ترک کند و موی سر و ریشش را کندند. از طرفی هم علی با قوای خود در پی آنان آمد و لشکری از کوفه به وی پیوست. علی به بصره نزدیک شد و باب مذاکرات با طلحه و زبیر و عایشه را باز کرد. در حالی که، همه در حال حاضر فکر می‌کردند توافق بین طرفین حاصل شده‌است، جنگ بین دو سپاه ناگهان آغاز گردید. در منابع در مورد آغازگر جنگ روایاتی گوناگون داریم. بر طبق برخی روایات، علی به لشکریانش دستور داد که جنگی را آغاز نکنند، اما پس از آنکه برخی از حامیان علی کشته شدند، وی خود را مستحق دانست که با سپاه جمل وارد جنگ شود.

آنچه از این روایات بر می‌آید این است که بنا به سنت عرب، جنگ بیشتر شامل نبردهای دو نفره و دوئل وار بوده و درگیری گروهی و گسترده در آن به چشم نمی‌خورد. طلحه توسط تیری زخمی شد و سپس در گذشت. زبیر نیز پس از دیدار با علی، با تردید میدان جنگ را ترک نمود. برخی افراد از قبیله بنی تمیم وی را تعقیب کردند و در جایی خلوت کشتند. مهمترین بخش جنگ، حول شتر و هودج عایشه در جریان بود و در طی آن بین ۴۰ تا ۲۷۰۰ نفر از محافظان عایشه کشته شدند. نهایتاً، سپاه علی پیروز شد و یاران علی زانوی شتر را قطع کردند و شتر به همراه عایشه به زمین نشست. عایشه بازداشت گردید اما با احترام با وی رفتار شد و علی وی را تحت مراقبت به مدینه فرستاد. او به سپاه شکست خورده جمل امان داد، برخی از سران مخالف همچون مروان بن حکم را پس از بیعت آزاد نمود و دستور داد که جز اسلحه جنگی، چیزی به غنیمت گرفته نشود و اسرا آزاد شوند. این عمل علی، باعث بروز ناآرامی‌هایی در سپاهش گردید. روبرت گلیو معتقد است که گرچه در مورد فرار و خیانت و حقارت در این جنگ، در منابع اغراق شده اما این دلایل به خوبی نشان دهندهٔ بی‌ثباتی مخالفان علی و حاکی از علت پیروزی آسان وی در این جنگ است.

جنگ جمل در تاریخ و عقاید مسلمانان اهمیت زیادی دارد. این جنگ هم به جهت کلامی منشأ بسیاری از مباحث میان مذاهب اسلامی، بخصوص از سده دوم و سوم هجری به بعد بوده‌است و هم به جهت فقهی مبنای استنباط احکام مربوط به شیوه مواجهه حاکم مسلمان با اهل بغی (شورشیان) بوده‌است. از یک سو، موضوع اعتبار اجتهاد صحابه و تقدس آنها محل نزاع فرق مسلمان بوده‌است و از سوی دیگر، مشروعیت جنگ با خلیفه وقت. اهل حدیث و اکثریت اهل سنت که قائل به مقام ویژه مذهبی برای عموم صحابه هستند، کوشیده‌اند تا حوادث این جنگ را به گونه‌ای بازخوانی کنند، که اعتبار صحابه مخدوش نشود. در مقابل، شیعه از حوادث این جنگ در جهت عدم اعتبار رأی و اجتهاد صحابه در برابر اهل بیت بهره جسته‌است. تاریخ‌نگاری وقایع این جنگ نیز، متأثر از این رویکردهای مذهبی بوده‌است.